EnglishOsnovna ideja iz koje je ponikao metrički sistem, odnosno sistem jedinica zasnovan na metru i kilogramu, nastala je za vrijeme Francuske buržoaske revolucije kada su, od platine, napravljena prva dva referentna etalona – za metar i kilogram. Ta dva etalona smještena su u Francuskom narodnom arhivu u Parizu 1799. godine i kasnije su postali poznati pod nazivima arhivski metar i arhivski kilogram.
Prema preporuci Francuske narodne skupštine, Francuska akademija nauka je zatim izradila novi sistem jedinica koji bi trebalo da se upotrebljava u cijelom svijetu.
Kako bi se izbjegla raznolikost u upotrebi mjernih jedinica, 1875. godine predstavnici 17 država sastali su se u Parizu na diplomatskoj konferenciji o metru. Tada je potpisan ugovor nazvan „Metarska konvencija“. Dakle, potisivanje „Metarske konvencije“ predstavljalo je početak formalne međunarodne saradnje u metrologiji sa ciljem obezbjeđenja jedinstvenog sistema mjernih jedinica u svijetu. Tada je osnovan Međunarodni biro za tegove i mjere (BIPM) sa sjedištem u Parizu kojim upravlja Međunarodni komitet za tegove i mjere (CIPM) i kojeg imenuje Generalna konferencija za tegove i mjere (CGPM), sastavljena od predstavnika svih zemalja potpisnica „Metarske konvencije“.
Države članice Metarske konvencije 1946. godine prihvatile su MKSA sistem (metar, kilogram, sekunda, amper). MKSA sistem proširen je 1954. godine uključivanjem kelvina i kandele kao osnovnih jedinica za termodinamičku temperaturu i jačinu svjetlosti. Naziv Međunarodni sistem jedinica – SI (le Systeme International d’Unités) usvojen je 1960. godine na 11. Generalnoj konferenciji za tegove i mjere (CGPM – Conférence Générale des Poids et Mesures). Ta verzija Međunarodnog sistema jedinica upotpunjena je i nakon 14. sjednice Generalne konferencije za tegove i mjere 1971. godine kada je, kao osnovna jedinica za količinu supstance, izabran mol. Od tada Međunarodni sistem jedinica čine: kilogram, metar, sekunda, amper, kelvin, kandela i mol.
“Međunarodni sistem jedinica – SI, je koherentni sistem jedinica koji je usvojila i preporučila Generalna konferencija za tegove i mjere (CGPM).“
Crna Gora i Metarska konvencija
Zavod za metrologiju postao je pridruženi član Generalne konferencije za tegove i mjere 1. avgusta 2011. godine. Kao rezultat dugogodišnjeg članstva i ostvarenih rezultata, Generalna konferencija za tegove i mjere (CGPM) je preispitala status Zavoda, nakon čega je direktor Međunarodnog biroa za tegove i mjere (BIPM) dr Martin Milton, 21. decembra 2016. godine uputio direktorici Zavoda za metrologiju pismo ohrabrenja i poziv za punopravno članstvo u BIPM-u i pristupanje Metarskoj konvenciji.
Nakon usvajanja Zakona o potvrđivanju Metarske konvencije 29. decembra 2017. godine, Crna Gora i Zavod za metrologiju, kao nacionalni metrološki institut, dobili su 24. januara 2018. punopravno članstvo u Međunarodnom birou za tegove i mjere (BIPM).
Crna Gora pristupanjem BIPM-u postala je 59 država sa punopravnim članstvom u toj organizaciji i učestvovaće u donošenju odluka na najvišem svjetskom nivou u oblasti metrologije. Dobijanjem tog statusa, Crna Gora, odnosno Zavod za metrologiju, moći će da primjenjuje pravo učešća i glasa na sastancima Generalne konferencije za tegove i mjere (CGPM), pravo ostvarivanja međunarodno prepoznate metrološke sljedivosti kroz usluge kalibracije koje pruža BIPM, bez dodatnih troškova i mogućnost učešća u međunarodnim poređenjima državnih etalona.
Nove SI definicije
Nove definicije za četiri jedinice Međunarodnog sistema jedinica (SI): kilogram, amper, kelvin i mol stupile su na snagu 20. maja 2019. i zasnovane su na fiksnim brojnim vrijednostima prirodnih konstanti:
- Plankove konstante (h);
- Elementarnog naelektrisanja (e);
- Bolcmanove konstante (k) i
- Avogadrove konstante (NA).
Međunarodni sistem jedinica od 20. maja 2019. je sistem u kojem je:
- Osnovno stanje hiperfinog nivoa frekvencije atoma cezijuma 133 ∆νCs tačno 9 192 631 770 Hz;
- Brzina svjetlosti u vakuumu c tačno 299 792 458 m/s;
- Plankova konstanta h tačno 6.626 070 15 × 10 -34J s;
- Elementarno naelektrisanje e tačno 1.602 176 634 × 10 -19 C;
- Bolcmanova konstanta k tačno 1.380 649 × 10 -23J/K,;
- Avogadrova konstanta NA tačno 6.022 140 76 × 1023 mol−1;
- Svjetlosna efikasnost monohromatskog zračenja frekvencije 540 × 1012 Hz, Kcd, tačno 683 lm/W.
Shodno navedenom nove definicije su:
Kilogram:
Kilogram, simbol kg, jeste SI jedinica mase. Definisana je uzimajući da fiksna brojna vrijednost Plankove konstante h iznosi 6, 626 070 15 × 10– 34, kada se izražava u jedinici J·s, koja je jednaka kg·m2·s–1, gdje su metar i sekunda definisani preko c i ∆νCs.
Amper:
Amper, simbol A, jeste SI jedinica jačine električne struje. Definisana je uzimajući da fiksna brojna vrijednost elementarnog naelektrisanja e iznosi 1,602 176 634 × 10-19, kada je izražena u jedinici C, koja je jednaka A·s, gdje je sekunda definisana preko ∆νCs.
Kelvin:
Kelvin, simbol K, jeste SI jedinica termodinamičke temperature. Definisana je uzimajući da fiksna brojna vrijednost Bolcmanove konstante k iznosi 1,380 649 × 10-23, kada je izražena u jedinici J·K–1, koja je jednaka kg·m2·s–2·K–1, gdje su kilogram, metar i sekunda definisani preko h, c i ∆νCs.
Mol:
Mol, simbol mol, jeste SI jedinica količine supstance. Jedan mol sadrži tačno 6,022 140 76 × 1023 elementarnih jedinica. Ovaj broj je fiksna, brojna vrijednost Avogadrove konstante, NA, kada je izražena u jedinici mol-1 i naziva se – Avogadrov broj.
Količina supstance sistema, simbol n, mjera je broja određenih elementarnih jedinica. Elementarna jedinica može biti atom, molekul, jon, elektron ili bilo koja druga čestica ili određena grupa čestica.
Preostale tri osnovne jedinice – metar, sekunda i kandela, već su definisane na osnovu konstanti. Njihove definicije nisu suštinski promjenjene, već su usklađene sa novim definicijama i glase:
Metar:
Metar, simbol m, jeste SI jedinica dužine. Definisana je uzimajući da fiksna brojna vrijednost brzine svjetlosti u vakuumu (c) iznosi 299 792 458, kada je izražena u jedinici m/s, gdje je sekunda definisana preko ∆νCs.
Sekunda:
Sekunda, simbol s, jeste SI jedinica vremena. Definisana je uzimajući da fiksna brojna vrijednost frekvencije cezijuma ∆νCs, frekvencije hiperfinog prelaza neperturbiranog osnovnog stanja atoma cezijuma 133, iznosi 9 192 631 770, kada je izražena u jedinici Hz, tj. s-1.
Kandela:
Kandela, simbol cd, jeste SI jedinica jačine svjetlosti u datom smjeru. Definisana je uzimajući da fiksna brojna vrijednost svjetlosne efikasnosti monohromatskog zračenja frekvencije 540×1012 Hz, Kcd, iznosi 683, kada je izražena u jedinici lm·W–1, koja je jednaka cd·sr ·W–1 ili cd·sr·kg−1·m−2·s3, gdje su kilogram, metar i sekunda definisani preko h, c i ∆νCs.
Podsjećamo da su predstavnici 60 država usvojili nove definicije na 26. zasijedanju Generalne konferencije za tegove i mjere (CGPM) u Versaju, u Francuskoj 16. novembra 2018.
Rezultat navedene promjene je i jednostavnija definicija cjelokupnog Međunarodnog sistema jedinica i napuštanje definicije posljednje jedinice koja se zasniva na materijalnom artefaktu – Internacionalnom prototipu kilograma (IPK). Naime, kilogram je posljednjih 130 godina bio definisan tako da je jednak masi Internacionalnog prototipa kilograma, odnosno bio je jednak masi cilindričnog artefakta napravljenog od platine i iridijuma koji se čuva u Međunarodnom birou za tegove i mjere (BIPM). Stabilnost i nepromjenjivost kilograma mogli su biti potvrđeni samo poređenjem sa identičnim kopijama, što je bio zahtjevan proces koji je dovodio do nepouzdanih podataka.
Nove definicije obezbjeđuju stabilnost i nepromjenjivost Međunarodnog sistema jedinica (SI) čime je omogućen razvoj novih, prije svega, kvantnih tehnologija. Smatra se da će nove SI definicije imati veliki uticaj na naučna dostignuća, razvoj tehnologije, međunarodne trgovine, kao i veći uticaj na bezbjedno funkcionisanje zdravstvenog sistema i očuvanje životne sredine.
Sve nove definicije preuzete su sa web sajta Međunarodnog biroa za tegove i mjere (BIPM) www.bipm.org i prevedene su uz konsultacije sa relevantnim stručnjacima iz Zavoda za metrologiju.
