EnglishMjerenje vremena kroz istoriju
Čovječanstvo je još od davnina pokušavalo da mjeri vrijeme. Prirodni pokazatelji protoka vremena, kao što je dan koji prelazi u noć i smjena godišnjih doba, imali su ogroman značaj kroz istoriju. Prva civilizacija koja je primijenila astronomska opažanja za mjerenje vremena bili su stari Egipćani, prvo koristeći sunčane časovnike da podijele dan na mjerljive djelove. Podjela dana i noći na 12 djelova vjerovatno potiče od Sumera koji su koristili seksagezimalni sistem (čija je osnova 60) – sistem brojanja koji se koristio od oko trećeg milenijuma pr.n.e. Umjesto da računaju sa svih deset prstiju kao kod decimalnog sistema, računali su zglobove na prstima (osim na palčevima), kojih ima 12 na jednoj ruci. Broj 12 je takođe pogodan – jer je djeljiv sa 2, 3, 4 i 6. Podjelu dana na 24 jednaka sata verovatno dugujemo drevnim Vaviloncima, kao i podjelu sata na 60 minuta. Vavilonci su takođe podijelili točak na 360 stepeni. U drugom vijeku nove ere, Ptolomej (matematičar grčko-rimskog prijekla koji je živio u Aleksandriji) uveo je pojam geografske širine i dužine, izražen u uglovnim stepenima u kartografskom sistemu, koji je takođe bio podijeljen na ugaone stepene od 60 jednakih djelova, zvanim ‘pars minuta minor’ (mali dio – lučna sekunda). Svaki od njih je dalje podijeljen na 60 jednakih delova, nazvanih “pars minuta secunda” (drugi mali deo – lučna sekunda). Početkom 11. veka naše ere, persijski astronom Al-Biruni je koristio isti sistem da bi odredio period kretanja Mjeseca oko Zemlje, dijeleći sat na minute i sekunde u seksagezimalnom sistemu.
Horologija… od solarnog do optičkog
Istorija mjerenja vremena datira otprilike 2000 godina pr.n.e. Prvi časovnici bili su sunčani, koji su bilježili kretanje sjenke pomoću gnomona (bacača sjenke). Izgled časovnika varirao je od monumentalnih egipatskih obeliska do manjih, prenosivih i čak džepnih verzija. Sunčani satovi imaju neke očigledne nedostatke: ne rade noću, a pri izradi nije uzeta u obzir geografska širina (koja utiče na položaj Sunca). Još jedna inovacija bio je vodeni sat, koji je mjerio vrijeme koristeći protok vode. Ovaj časovnik je imao druge nedostatke, npr. zahtijevao je konstantan pritisak vode da kako bi održao konstantnom brzinu protoka.
Mehanički satovi izumljeni su u Evropi tokom 13. i 14. vijeka, koristeći mehaničku energiju opruge ili tega. Stotine godina inovacija krunisano je izumom Šort sata, najtačnijeg sata sa klatnom u komercijalnoj upotrebi koji je predstavljao najviši standard za računanje vremena između 1920-ih i 1940-ih. Ovaj časovnik je koristio dva električno spojena sistema klatna (osnovni i pomoćni), a elektromagneti su regulisali pomoćni sat.
Kvarcna era kao osnova standarda vremena počela je 1930-ih godina. Kvarcni kristali su piezoelektrični. Ova riječ je izvedena iz grčke riječi piezo, koja znači ja stiskam, i riječi ēlektron, koja znači ćilibar, antički izvor električnog naboja.
Dovođenje napona na kvarc izaziva vibracije na preciznoj frekvenciji. Danas tipični moderni kvarcni satovi mogu imati grešku od oko pola sekunde u toku jednog dana, dok najprecizniji mogu odstupati za samo jednu sekundu u periodu od 20-30 godina.
Kvarcne satove zamijenili su precizniji atomski satovi, ideja koju je prvi predložio Lord Kelvin 1879. godine. Prvi tačan atomski sat, koji je bio zasnovan na tranziciji atoma cezijuma 133, napravljen je 1955. godine u Nacionalnoj laboratoriji fizike u Velikoj Britaniji. Satovi sa toliko visokim frekvencijama kao što je to u optičkom kablu su u procesu razvoja, što, u teoriji, obećava tačnost ekvivalentnu gubljenju ili dobijanju jedne sekunde u periodu od 30 milijardi godina.
Francuska revolucija i decimalno vrijeme
Francuska revolucija bila je više od političke transformacije – nova republika željela je da se otrgne uticaja monarhije čak i kad je u pitanju sistem mjerenja. Zbog toga je, 1791. godine, u duhu novih početaka, metar standardizovan kao jedinica dužine, zamjenivši time proizvoljne jedinice kao što je dužina ruke nekog kralja ili vladara. Dužina jednog metra, u skladu sa francuskim zakonom, iznosila je deseto-milioniti dio rastojanja između ekvatora i Sjevernog pola. Na sličan način definisao se i litar, kao zapremina kocke sa dužinom ivice od 1/10 metra x 1/10 metra, dok se kilogram definisao kao masa jednog litra vode. Nakon 22. septembra 1792. godine, vrijeme je takođe postalo dio decimalnog sistema u Francuskoj – u kojem je dan trajao 10 sati, sat je imao 100 minuta, a minut 100 sekundi. Međutim, kako svaka revolucija ima svoje domete, ova ideja nije prihvaćena. U aprilu 1795. godine, Francuska se vratila na sistem računanja vremena po principu 24 časa, 60 minuta, 60 sekundi.