Danas ćemo nešto više reći o elementu za kojeg gajim nešto veću ljubav nego prema ostalim dragocjenim metalima, budući da se hemijom ovog elementa i profesionalno bavim. Riječ je o paladijumu, još jednom, naizgled običnom metalu karakteristične srebrne boje i metalnog sjaja. Ipak, reaktivniji je od zlata pa će ga tako već i koncentrovana azotna kiselina otopiti, a reagovaće i s elementarnim hlorom na visokim temperaturama.

Ipak, ponešto je posebniji od onih metala koje smatramo „običnima“. Već smo naučili da su dragocjeni metali otporni na koroziju i druga hemijska djelovanja, da ih u zemljinoj kori nema mnogo, te da su zbog toga vrlo skupi. Ni paladijum ovdje nije izuzetak. Zapravo, zbog povećane potražnje za paladijumom unutar poslednjih desetak godina, cijena ovog metala popela se do astronomskih visina.

A zašto? Gdje je to paladijum toliko tražen i potreban? Poput platine, čini onaj glavni dio svakog katalizatora koji se nalazi u izduvnom sistemu vaših limenih ljubimaca. Tamo pretvara vrlo štetne azotne okside koji nastaju gorenjem fosilnih goriva u elementarni azot koji nije štetan. Takođe sudjeluje u procesu neutralizacije sumporovih oksida, a posebno kod dizel motora nalazi se u filteru čađi gdje katalizira njeno spaljivanje.

Od paladijumovih spojeva najpoznatiji su paladijum acetat i paladijum hlorid koji se mogu koristiti za dobijanje cijelog niza drugih, kompleksnijih spojeva paladijuma. Ipak, njihova najveća vrijednost leži u tome da su odlični katalizatori za razne hemijske reakcije. Zapravo, njihova je uloga u provođenju nekih hemijskih reakcija toliko značajna da su Amerikanac Robert Heck i Japanci Ei-ichi Negishi i Akira Suzuki 2010. dobili Nobelovu nagradu za hemiju. Ovom prestižnom nagradom krunisano je njihovo istraživanje inovativnog načina povezivanja atoma ugljenika u kompleksne molekule. Inovacija leži upravo u tome što su paladijumovi spojevi korišćeni kao katalizatori za reakcije koje su proučavali, a koje bez prisustva paladijuma daju vrlo malo željenog produkta, ili ga ne daju uopšte.

Na kraju, valja spomenuti da i elementarni paladijum kao i paladijum oksid takođe pokazuju katalitička svojstva, a u reakcijama se najčešće koriste tako da se nanesu na aktivni ugalj kako bi se povećala specifična površina katalizatora, a time i njegova učinkovitost. Tako pripremljen katalizator vrlo je reaktivan pa je potrebno zaštiti ga od kiseonika i vlage iz zraka, jer se u takvim uslovima spontano zapali.

Autor teksta i fotografija: dr sc. Alen Bjelopetrović