Kralj je mrtav, živio kralj!

U Francuskoj, ova rečenica je simbolizovala kontinuiranu vladavinu monarhije, pošto se kruna direktno prenosila sa preminulog kralja na njegovog nasljednika. Međutim, to nije bio slučaj za Luja XVI. Krajem 18. vijeka, kada je zaživjela Francuska revolucija, njegovoj vladavini kao i francuskoj monarhiji presudio je kratki, brzi pad giljotine.

Kakve to veze ima sa kilogramom? Jedna od posljedica Francuske revolucije bila je i inicijativa da se uspostavi Međunarodni sistem jedinica, poznat širom svijeta kao SI.

U duhu revolucije, ‘sloboda, jednakost, bratstvo’, čak je i mjerenje bilo nešto što bi trebalo postati jednako i dostupno svima, nezavisno od kraljevih zahtjeva. Ovo je bila značajna promena. Ranije su jedinice za masu ili dužinu bile drugačije definisane od kraljevstva do kraljevstva. Često je dužina ruke kralja ili vojvode doslovno definisala jedinicu dužine.

Godine 1789.  u pisanoj zbirci žalbi francuskog naroda „Cahiers de Doleances”, poziva se na stvaranje univerzalnog sistema mase kao izraza volje za napuštanjem proizvoljne, feudalne vladavine. Prva nova mjera iz 1791. bila je metar kao jedinica dužine. Jedinice za površinu i zapreminu izvedene su iz metra – kvadratni metar, kubni metar, litar. Definicija za kilogram uslijedila je 1799. godine i prvi prototip za masu je stvoren, mali cilindar od platine. Iste godine u Francuskoj je zakonom ustanovljen metrički sistem jedinica kao autoritativan sistem.

U narednom vijeku ideja o jedinstvenom metričkom sistemu jedinica proširila se širom svijeta. Godine 1875., 17 država se udružilo kako bi osnovalo takozvanu Metarsku konvenciju, sa ciljem da obezbijedi globalno jedinstven sistem mjerenja. Delegati zemalja članica se još uvijek redovno sastaju na takozvanoj Generalnoj konferenciji za tegove i mjere (CGPM) kako bi razmijenili ideje o daljem razvoju sistema jedinica i odlučivali o inovacijama.

Na prvom CGPM-u, 1889. godine, stvoren je novi kilogram odnosno Međunarodni prototip kilograma ili „Veliko K” (Le grand k). Takođe cilindar, revidirani prototip je prerađen upotrebom legure platine i iridijuma, što se pokazalo stabilnijim od čiste platine. Ovaj neupadljivi predmet, bezbjedno skladišten u sefu u malom selu u blizini Pariza, bio je referenca za bilo kakvo mjerenje mase širom svijeta 130 godina, od 1889. do 2019. godine. Platina je veoma težak element, tako su visina i prečnik originalnog prototipa kilograma bili svega 39 mm!

Kilogram je mrtav! Živio kilogram!

Ipak, vladavina Le grand k je gotova. Od 20. maja 2019. godine ovaj poslednji artefakt više nije referenca za međunarodno mjerenje mase. On će biti zamijenjen slovom – h, odnosno Plankovom konstantom.